همه نوسان گیر شده اند - وبلاگ خنده و شادی

به گزارش وبلاگ خنده و شادی، بازار سهام از اواخر سال 98 با اوج گیری ویروس کرونا و تعطیلی کسب و کار های مختلف توانست بخش زیادی از اقشار جامعه را به خود جلب کند و ورود بخش قابل توجهی از پس انداز اشخاص خرد را به این بازار فراهم کند. نتیجه این امر، فرایند های پرشتاب و شکستن مداوم رکورد ها و فاصله قابل توجه رفتار بازار از تعادل پایدار و وجود تلاطمات قابل توجه در آن بود. به نحوی که سطح های مقاومتی شاخص کل، پی درپی شکسته و رکورد های جدیدی از ورود پول حقیقی و رشد شاخص ثبت شد و شاخص کل به محدوده 2 میلیون واحد رسید. اما از نیمه دوم مرداد سال جاری، نزدیک به 450 هزار واحد از شاخص کل اصلاح شد و این فرایند ریزشی تا محدوده یک میلیون و 200 هزار واحد نیز ادامه داشت.

به گزارش دنیای اقتصاد، محمدرضا صادقی مقدم معاون توسعه و سرمایه گذاری دانشگاه تهران و کارشناس ارشد بازار سرمایه به تحلیلی از اتفاق های گذشته در بازار سرمایه و همچنین نقش دستگاه های اجرایی بازار سرمایه از جمله سازمان بورس، شرکت بورس و فرابورس و همچنین در راس آن دولت پرداخت.

تحلیل شما از فرایند بازار سرمایه به ویژه در زمان رشد بی سابقه بازار چیست؟

باید نگاه کنیم که چه اتفاقی برای بازار افتاده است. می توانیم بگوییم که بازار سرمایه تقریبا از زمستان سال گذشته استارتی زد و بعد از بهار، یعنی فروردین ماه تا اواسط تا بستان به اوج خود یعنی شاخص 2 میلیون و 100 هزار واحدی رسید. رشد بازار در آن مقاطع ناشی از مسائل مختلفی بود، بخشی از آن ناشی از کاهش ارزش ریال بود و بخش دوم رشد بازار که از بهار شروع شده و تا اواسط تا بستان ادامه پیدا کرد، ناشی از هجوم نقدینگی به بازار بود.

من همیشه این نکته را می گویم که بازار در چند مرحله حرکت کرده است، یک مرحله به دلیل صورت های سود و زیان، براساس سودآوری شرکت ها رشد کرده است. مرحله بعدی براساس ترازنامه بوده است؛ یعنی براساس امکان جایگزینی دارایی ها و ارزش دلاری واحد تولیدی حرکت کرده است.

در مرحله سوم هیچ کدام از این ها نبوده و صرفا بحث نقدینگی بوده است و مردمی که احساس می کردند ارزش پولشان درحال کم شدن است و نیاز داشتند یک گزینه سرمایه گذاری پیدا کنند؛ به همین دلیل به بازار روی آوردند. البته این یک حسن اتفاق بوده است که ما توانستیم به تعداد گزینه های سرمایه گذاری محدودی که در کشورمان است مثل طلا، سکه، زمین و متاسفانه اتومبیل و دلار، یک گزینه دیگر برای آحاد مردم اضافه کنیم. اما نکته منفی این بوده که نتوانستیم از اعتمادی که مردم به بازار سرمایه کردند، خوب مراقبت و محارست کنیم.

در این برهه از زمان که شاهد رشد بازار سرمایه بودیم، تقریبا چیزی معادل 120 هزار میلیارد تومان نقدینگی توسط مردم وارد بازار شده است. از این 120 هزار میلیارد تومان، تقریبا 50 درصد در شاخص یک میلیون و 800 هزار وارد شده است؛ بنابراین اگر بازار صعودی غیر منتظره کرده، نمی توانیم این رشد را صرفا به گردن مردمی بیندازیم که پول وارد بازار کردند و ما هم به عنوان متولیان بازار وظایفی داشتیم که به آن ها عمل نکردیم و اگر بازار افت شدیدی از 2 میلیون و 100 واحد به یک میلیون و 200 واحد داشته، صرفا نمی توانیم بگوییم نوسان ذات بازار است، این اتفاق صرفا نوسان نبوده است.

بخش زیادی از آن هیجان بوده است و هیجان ذات این بازار نیست. حتی اگر بگوییم که هیجان ذات این بازار است، نباید همه را به گردن هیجانات و نوسانات بازار سرمایه بیندازیم.

ارکان نهاد بازار سرمایه در زمان رشد بازار چه اقداماتی باید انجام می داد؟

یکی از مکانیزم های عملکرد ارکان نهاد بازار سرمایه را باید در میزان عرضه های اولیه (ipo) پیروز ببینیم. یعنی چقدر ipo پیروز داشتند و چقدر توانستند شرکت های جدید را به بازار وارد کنند. فرآیند پذیرش شرکت ها در بازار، در زمانی که می توانستیم از این فرصت استفاده کنیم، به شدت کند بود. فرآیند پذیرش شرکت ها و ipo های شرکت های جدید خیلی کند است. وقتی ما در گلدن تا یم بازار؛ یعنی جایی که باید با عرضه های اولیه زیاد، جلوی رشد ناگهانی را می گرفتیم و رشد را متعادل می کردیم؛ اما این اتفاق رخ نداد. یعنی ارکان در این قسمت مقصر هستند و نتوانستند خوب عمل کنند.

نکته دوم بحث شناوری سهام است، زمانی که تقاضا ها سرسام آور بود و فضای احساسی حاکم بر بازار بود، ما نه بازار گردان های خوب و قدرتمندی داشتیم که بتوانند خوب عمل کنند، نه تعهد شناوری بنگاه ها رعایت شده بود؛ یعنی هیچ فشار و زوری نمی توانست بنگاه ها را ملزم کند که درصد شناوری سهام خود را رعایت کنند. به رغم تعهدی که هنگام پذیرش سهامشان داده بودند. اگر در آن زمان تقاضا ها با عرضه سهام از طرف سهامداران عمده کنترل می شد، شاید بازار به این حالت نمی افتاد.

ارکان نهاد بازار سرمایه در حال حاضر باید چه اقداماتی انجام دهند؟

متاسفانه در حال حاضر ارکان بازار از دولت تا صندوق های وابسته به دولت یا وابسته به بانک ها، حقوقی ها و حقیقی ها، همه در این بازار نوسان گیر شدند و نگاه بسیار کوتاه مدتی به بازار دارند و دنبال بهره ها و منافع خیلی کوتاه مدت از بازار هستند. در این شرایط بازار با 5 درصد یا 10 درصد مثبت، دوباره با منفی های خیلی شدید روبرو می شود. این در شرایطی است که حتی شرکت های بزرگ و بنگاه های بزرگ که سهامدار عمده بودند، از عرضه سهام در آن زمان امساک می کردند.

در نقطه بعدی دولت با تا مین اقتصادی در اوج، بازار را به حال خود رها کرد و بعد از اینکه بازار سقوط عمد داشت، تا مدتی حتی مصاحبه ای از متولیان شرایط اقتصادی کشور در جهت اطمینان بخشی و آرامش خاطر دادن به مردمی که تا زه وارد بودند هم دیده نمی شد. این قصور به این ها محدود نمی شود؛ به عنوان مثال مردم را به سرمایه گذاری غیر مستقیم از طریق صندوق های موجود در بازار ترغیب می کردیم؛ اما اگر من فردی باشم که به حرف دولت و بازار گوش داده باشم و مطابق با آن در صندوق ها سرمایه گذاری کرده باشم، ضرر و افت این صندوق ها از شاخص بیشتر است؛ زیرا شاخص با چهار تا نماد شاخص ساز کنترل می کنند؛ ولی متناسب با کل سهام موجود در بازار، بازدهی ها پایین می آید.

این نکته ناگفته نماند که شرکت بورس و سازمان بورس به نحوی واقعا غافلگیر شدند، این حجم اقبال نسبت به بازار، همه را غافلگیر کرد و، چون از قبل آمادگی هم وجود نداشت و نتوانستند عکس العمل لازم را نشان بدهند. به همین دلیل به سمت کنترل با ابزار های دستکاری زیرساخت های بازار مثل حجم مبنا، دامنه نوسان و... رفتند. بحث هایی از این قبیل مطرح شد که بحث های کوتاه مدتی بود تا بتوانند با تغییر دامنه نوسان و تغییر حجم مبنا اتفاقاتی را رقم بزنند.

ناگفته نماند عملکرد بورس در تغییر حجم مبنا واقعا عملکرد درستی بود؛ یعنی می خواست شتاب را هم در صعود و هم در نزول با فرمول حجم مبنا کنترل کند. هر چند که می توانستیم از این تجربه استفاده کنیم و حجم مبنا را بیشتر داینامیک تر کنیم. اتفاقا حرکت تغییر حجم مبنا، توسط فعالان بازار هم در آن زمان به عنوان یک حرکت مثبت شناخته شد؛ ولی بحث دامنه نوسان و اختلافات بر سر زیرساخت ها اختلاف میان وزارت اقتصاد و سازمان بورس و اوراق بهادار را ایجاد کرد و متعاقب آن تغییراتی را در روسای سازمان ایجاد کرد.

مواردی از این قبیل از روی اجبار و به این دلیل که مکانیزم های دیگری در دسترس نبود شکل گرفت. ضمن اینکه سازمان چند اقدام دیگر انجام داد، مانند اینکه سهام خزانه را آزاد کرد؛ اما این اقدامات بعد از زمان رشد بود. در زمان رشد اقدام به اعطای سهام ممتاز کردند؛ یعنی شرکت ها بتوانند افزایش سرمایه از محل سلب حق تقدم داشته باشند. دستورالعمل سهام ممتاز و افزایش سرمایه از محل سلب حق تقدم ایجاد شد؛ اما به آن اقبالی نشد. در نهایت این فشار پولی آن قدر زیاد بود که تمام رشد بازار را شست و با خود برد.

به نظر شما از نظر عملیاتی و سیاست گذاری باید چه اولویت هایی در بازار دنبال شود؟

سازمان و شرکت ها متولی حوزه عملیات بازار هستند که بحث هایی مثل نرم افزار معاملات، هسته معاملات درخصوص آن ها مطرح است. اما مسائل دیگری است که سازمان بورس و اوراق بهادار بیشتر باید درگیر آن شود، یکی بحث سهام عدالت بود که واقعا نحوه معاملات سهام عدالت آزاردهنده بود و فرایند معاملاتی بازار را با خدشه جدی روبرو کرده بود و تصمیم واگذاری سهام عدالت به صندوق های درآمد ثابت و معامله به صورت بلوکی، تصمیم شایسته ای بود و شرایط سهام عدالت و معاملات آن را خیلی خوب مشخص تکلیف کرد.

مساله مهم بعدی اطمینان بخشی به مردم است، اطمینان بخشی از تداوم سودآوری بنگاه ها است، اطمینان بخشی نسبت به اینکه بنا بر هر دلیلی مانند کسری بودجه، دست در جیب بنگاه ها نکنند. سازمان بورس به دلیل جایگاهی تا دارد، می تواند نقش مشورتی برای هیات دولت داشته باشد. از سویی وزارت اقتصاد باید این تعامل را با ارکان سایر نهاد های تصمیم گیر اقتصادی در کشور داشته باشد تا ماجرا هایی مثل قیمت گذاری فولاد به وجود نیاید.

این ماجرایی که در قیمت گذاری محصولات فولادی و زنجیره ارزش فولاد به وجود آمد، می توانست دامن گیر صنعت پتروشیمی هم بشود و در زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی هم همین اتفاق بیفتد. در صنایع دیگر هم ممکن بود اتفاق بیفتد. به طور مثال اتفاقی که در صنعت خودرو شکل گرفته که بحث قیمت گذاری دستوری خودرو بوده و انتفاع آن دوباره به جیب دلالان می رود و سهامداران کاملا بی نصیب می مانند.

همچنین قیمت گذاری دستوری در صنعت سیمان که می بینید صنعت سیمان ما را با چه شرایطی روبرو کرده است. حالتی که اکنون در اوراق بهادار داریم، حالت آتش نشانی است؛ یعنی یک جا آتش می گیرد و سعی می کنیم آن را خاموش کنیم. وزارت صمت به یک باره می آید این دستورالعمل ها را تغییر می دهد یا دستورالعمل و سیاست جدیدی مشخص می کند، ما بدو بدو باید به این در و آن در بزنیم، مصاحبه کنیم، هزار تا کمیته تشکیل بدهیم و رسانه ها را درگیر کنیم تا افکار عمومی را آگاه کنیم تا بتوانیم تصمیم صد درصد غلط وزارت صمت را کمی تغییر دهیم و باز هم نمی توانیم تصمیمی را برگردانیم و آن را کاملا تصحیح کنیم.

در صورتی که فعالیت ما باید پراکتیو باشد و قبل از اینکه این اتفاقات بیفتد در قوانینی که دارد تصویب می شود، در برنامه هایی که در ارگان های بالا دستی شکل می گیرد، در قانون برنامه هفتم توسعه سیاسی اجتماعی اقتصادی کشور که دارد نوشته می شود و سایر برنامه ها، باید حضوری پراکتیو داشته باشیم. اگر قرار است تصمیمی در وزارت صمت یا وزارت نفت یا وزارت جهاد کشاورزی گرفته شود، که منافع سهامداران را تهدید کند باید از نطفه جلوی آن گرفته شود. نهاد بالا دستی ما باید تا جایی که ممکن است سایه این ریسک های سیستماتیک را از بازار کم کند.

تا به امروز چگونه و به چه میزان با ریسک های بازار مقابله شده است؟

اکنون در ماجرای زنجیره ارزش فولاد، سازمان بورس خیلی فعالانه عمل کرد؛ ولی آن اتفاقی که باید بیفتد هنوز کامل نیفتاده است و هنوز این ابهام بالای سر فولادی ها هست که مجلس یا دولت در آخر چه بلایی سر زنجیره ارزش فولاد بیاورند. زمانی که این ریسک های سیستماتیک هر روز به بازار وارد می شود؛ یعنی اینکه ما هنوز نتوانستیم کارکرد خودمان را به درستی انجام بدهیم. مساله دیگری هم وجود دارد که ارتباطی به بیرون از بازار ندارد. به عنوان مثال باید برگردیم و مرور کنیم که این سیاست بازار گردانی ما چقدر توانسته است به بازار کمک کند.

سیاست بازار گردانی ما با این مکانیزم بازار گردانی، خود بزرگ ترین ایجادکننده نوسان در بازار بوده است. خیلی از کسانی که در شاخص بین یک میلیون 800 تا 2 میلیون و 100 وارد این بازار شدند، هنوز پول خود را از این بازار بیرون نبردند و هنوز در این بازار هستند و هنوز می شود این ها را امیدوار کرد، هنوز می شود ضرر این ها را کمتر کرد، هنوز می شود به این ها نشان داد که بازار سرمایه گزینه خیلی مناسب تر و بهتری است نسبت به بازار هایی که تولیدی در آن اتفاق نمی افتد و صرفا دلالی است. بازار هایی که واقعا نقش تورم زایی در کشور دارند و تعادل اقتصاد کشور را به هم می ریزند.

هنوز زمان برای اثبات اینکه مردم در این بازار بمانند و وارد آن بازار ها نشوند، وجود دارد؛ ولی متاسفانه ما از این فرصتی که قبلا وجود داشت خوب استفاده نکردیم و اکنون هم با یک صدایی و هماهنگی در ارکان حاکمیت برای بازار سرمایه روبرو نیستیم. یعنی شما می بینید که مجلس یک حرف می زند، معاون اول مجلس یک چیز می گوید، رئیس مجلس صحبت دیگری دارد، حرف دولت یک چیز است، وزارت اقتصاد چیز دیگری می گوید و عملکردشان متفاوت است.

اگر دولت می خواهد به چشم تا مین اقتصادی به این بازار نگاه کند، فقط یک بار می تواند از آن تا مین اقتصادی کند که همین کار را هم کرد؛ ولی زمانی می تواند تا مین اقتصادی های مستمری داشته باشد که بدهی خوبی در این بازار ایجاد کند که پویا باشد، از این بازار حراست و مراقبت هم بکند و اجازه رشد به این بازار داده شود.

اکنون شرایط بنگاه های ما از لحاظ سودآوری خیلی عالی شده است. گزارش هایی که از فروش 9 ماه گذشته آمده است، فروش های فوق العاده خوبی است. P/ E های بازار اکنون برای خیلی از صنایع P/ E های بسیار معقولی شده است. فروش خیلی از شرکت های صنایع پتروشیمی نسبت به مدت مشابه سال قبل چند برابر شده است، نه اینکه بگوییم 20، 30 درصد افزایش پیدا کرده، نه، نسبت به مدت مشابه سال قبلشان چند برابر شده است. این ها همه نکات مثبتی است؛ ولی چرا شرایط بازار پایدار نیست، چرا شرایط بازار آرامش ندارد؟ چرا مدام بازار ما دچار ترس و پنیک می شود؟ به گونه ای که خیلی از سهامداران با قیمت های خیلی پایین تر و با پذیرش ضرر های هنگفت بازار را ترک می کنند.

مساله این است که بازار واقعا نیاز به همین حمایت و همدلی دارد، نیاز به همصدایی دارد. بازار نیاز به این دارد که تصمیم های متناقض گرفته نشود. مردم باید این احساس را داشته باشند که برایشان دامی در این بازار پهن نبوده است و حالا در این دام گرفتار شدند، این احساس نباید در مردم ایجاد شود.

آیا میان ارکان مختلف بازار سرمایه یک صدایی وجود دارد؟ مکانیزم های تصمیم سازی در آن ها چگونه است؟

شرکت بورس اوراق بهادار تهران، شرکت فرابورس ایران و بورس کالا بعد از اینکه از سال 1385 و بعد از اینکه قانون جدید ابزار ها و نهاد های اقتصادی جدید در مجلس تصویب شد، این شرکت ها به صورت شرکت های سهامی عام درآمدند. ترکیب هیات مدیره های آن ها نیز متفاوت است. یکی نهاد ها است؛ یعنی یکسری از سهامداران نهاد ها و شرکت های حقوقی هستند و یکسری از سهامداران هم سهامداران حقیقی هستند. ویژگی این شرکت ها این است که قابلیت جابه جایی سهام وجود ندارد؛ یعنی سهامداران حقیقی می توانند سهامشان را بین خودشان معامله کنند و سهامداران حقوقی هم سهامشان را بین خود معامله می کنند.

معمولا در انتخابات هیات مدیره اینها، بیشتر حقوقی ها نقش آفرین هستند تا حقیقی ها؛ یعنی به رغم اینکه درصد سهامداران حقیقی در مجموع بالا است؛ ولیکن با توجه به پراکندگی که دارند و نسبت هر سهمی که همه دارند و کم است، نقش آفرینی شان به شدت کم است.

سازمان بورس اوراق بهادار هم در تمام هیات مدیره این شرکت ها بنا براساسنامه ای که دارد، عضو ناظر دارد که این عضو ناظر در تمام جلسات هیات مدیره شرکت می کند. اتفاقا به رغم اینکه می گویم هم جهت بودن خوب است؛ ولی شاید در اینجا هم صدایی هم خیلی خوب نباشد؛ یعنی باید اجازه بدهیم که این استقلال حفظ شود؛ یعنی استقلال شرکت بورس، شرکت فرابورس، شرکت بورس کالا و شرکت بورس انرژی باید حفظ شود؛ چراکه اگر استقلال نداشته باشند و فقط هر صدایی که از سازمان بورس اوراق بهادار آمد را مطرح کنند، دیگر نفس ایجاد این شرکت ها و استراکچر آن ها زیرسوال می رود.

اکوسیستم بازار با مکانیزم شرکتی این شرکت ها به عنوان نهاد مجری شکل گرفته و این ها بازو های اجرایی بازار هستند و سازمان بورس اوراق بهادار باید صرفا نقش رگولاتور را بر عهده بگیرد، تا نقش آن ها زیرسوال نرود. هرچند که در سال های اخیر کمی بیشتر به سمت این فلسفه رفتیم، به طور مثال از سال گذشته اجرای ماده 35؛ یعنی نظارت بر تخلفات ناشران و شرکت های حاضر در بورس اوراق بهادار، دیگر به شرکت بورس ارجاع داده شد.

همچنین بحث هایی درخصوص نحوه واگذاری شرکت فناوری اطلاعات بورس به شرکت های بورس ها وجود دارد که اگر این اتفاق هم بیفتد، مکانیزم اجرا و سامانه معاملات هم مثل همه جای دنیا در اختیار بورس ها قرار می گیرد و مسوولیت عملیات کاملا بر عهده بورس ها قرار می گیرد و سازمان بورس صرفا وظیفه رگولاتوری و نظارت را بر عهده می گیرد.

به نظر من سازمان باید تا جایی که ممکن است استقلال بیشتری به شرکت های بورس و فرا بورس و بورس های کالایی بدهد و از آن طرف نقش نظارتی و رگولاتوری خود را پررنگ کند. این شرکت ها هم مثل شرکت های سهامی پذیرفته شده در بازار هستند که سازمان باید بر آن ها نقش نظارت داشته باشد و صرفا منعکس کننده و بازگوکننده نظرات سازمان نباشند و نظرات خود را به صورت مستقل اعمال کنند.

در هیات مدیره این شرکت ها تضاد منافع هم وجود دارد، به طوری که افراد در پی منافع خود و شرکت های وابسته به خود باشند؟

ببینید شرکت بورس اوراق بهادار یک شرکت ملی و متعلق به کل آحاد ملت است، درست است که یک شرکت سهامی است؛ ولی وظیفه ملی دارد، بنابراین این ها یک وظیفه ملی دارند و درست است که افراد به کنندگی از افراد حقوقی مختلفی می آیند و در آنجا شرکت می کنند؛ ولی بعد از اینکه عضو هیات مدیره آن شرکت شدند، دیگر نقش ملی دارند و خودشان را باید در موقعیت و مقام هیات مدیره آن شرکت ببینند و با نگاه ملی تصمیم گیری کنند نه نگاه حزبی، بخشی و گروهی که به کنندگی از آن ها آمده اند. ممکن است که در بعضی دوره ها تضاد منافعی هم وجود داشته باشد؛ ولی به صورت رایج نیست، بیشتر افرادی که حضور دارند غالبا سعی می کنند نقش ملی خود را بازی کنند تا نقش کنندگی آنجایی که آمدند و منافع آن نهاد را مدیریت کنند.

در نهایت مهم ترین موضوعی که باید از آن محافظت شود چیست؟

کشور ما در شرایط بسیار حساسی است و مردم هم در شرایط اقتصادی بسیار حساسی قرار دارند، روز های سختی را طی کردند و روز های سخت تری هم در پیش داریم، به همین دلیل اعتماد در بازار سرمایه یک سرمایه اجتماعی است و باید از این سرمایه اجتماعی حراست و مراقبت شود و مجموعه ارکان کشور نباید اعتماد در بازار سرمایه و این سرمایه اجتماعی را با بهای اندکی حراج کنند که اگر خدای نکرده این اتفاق بیفتد و استمرار یابد و ماجرا های ماه های قبل جبران نشود، دیگر فقط گذشت زمان این فقدان اعتماد را جبران نمی کند. باید نسل عوض شود و یک فراموشی در یک نسل اتفاق بیفتد و نسلی بیاید که شاید این حوادث را از یاد برده باشد.