نسل کشی در جاده، تنبلی مسئولان کار دست یوز ها داد! - وبلاگ خنده و شادی

به گزارش وبلاگ خنده و شادی، هم میهن نوشت: تلف شدن یک توله یوز آسیایی در مردادماه 1401، آغازی بر یک کابوس بی خاتمه بود؛ کابوس جاده مرگ. در جاده ای که از سال 97 دیگر نشانی از تلفات جاده ای در آن دیده نمی شد، با حادثه ای دیگر دوباره مورد توجه نهاده شد؛ جاده میامی به عباس آباد در شمال سمنان که محور ارتباطی تهران به مشهد است و مهم تر از آن محوری است که دو زیستگاه با ارزش یوز ها یعنی توران و میاندشت را به یکدیگر وصل می نماید و بار ها آخرین بازمانده های یوز های آسیایی را به خود دیده است.

پس از مرگ توله یوز با توجه به احتمال حضور مجدد مادر در محدوده تلف شدن فرزندش و تعطیلاتی که تردد جاده را به وضوح افزایش داده بود، تشکل های مردمی و محیط بان های سمنان در آن دوره، کوشش های زیادی برای امن کردن جاده انجام دادند، از روشن کردن آتش گرفته تا شیفت های شبانه روزی و صحبت با خودرو های عبوری، همه آن چیزی بود که مردم و محیط بان ها انجام دادند تا جاده برای یوز مادر و دیگر توله اش ایمن گردد و انتظار می رفت پس از آن مسئله ایمن سازی این جاده با جدیت بیشتری پیگیری گردد.

چند ماه از حادثه گذشت و مردم این بار سوگوار یوزی شدند که ماه ها بود امید به بقا را در دل آن ها زنده می کرد. پیروز، توله یوز تنهای پردیسان، به دلیل آنچه ازسوی حسن اکبری، معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست، رشد و زیستن در شرایط خاص اعلام شد، جان داد. هنوز داغ مرگ پیروز تازه بود که یک مرگ دیگر برای یوز ها رقم خورد و داستان تلفات جاده ای در فاصله ای کوتاه دوباره تکرار شد. ماجراد یوزی بود که با سه قل در شکمش در ششمین روز فروردین ماه درحالی که از جاده میامی-سمنان در حال رد شدن بود، با خودرویی که تعیینات آن تعیین نشد، برخورد کرد و نخستین قربانی تصادفات جاده ای در سال نو با مرگ او به ثبت رسید.

بهرامعلی ظاهری، مدیر کل محیط زیست استان سمنان پس از تلف شدن ماجراد، دلیل شناسایی نشدن خودرویی که با آن برخورد نموده بود را نبود دوربین جاده ای و دوربین کنترل سرعت عنوان نمود؛ عاملی که حداقل پس از حادثه تلخ مردادماه سال گذشته، بار ها مورد تاکید کارشناسان قرار گرفته بود.

تا به امروز مطالعات و پژوهش های میدانی متعددی برای آنالیز نقاط داغ تلفات جاده ای یوز ها اجرا شده است. طرح مطالعاتی میدانی ایمن سازی مسیر عبور یوز ایرانی در جاده میامی - سبزوار از اوایل دهه 90 به وسیله کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست و متخصصان پروژه بین المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی انجام و نتایج آن به دستگاه های مربوطه ارائه شده است. در یکی از مطالعات پژوهشی که علیرضا محمدی و همکارانش در سال 96 منتشر کردند، دو نقطه داغ تلفات جاده ای حیات وحش در توران آنالیز شد که یکی از نقاط دقیقا منطبق بر تلفات جاده ای یوزپلنگ ها است.

اما این مطالعات به یک اقدام اجرایی در سرتاسر این جاده پرخطر منجر نشده است و در حالی دهمین مرگ یوز ها به ثبت رسید که به گفته مسئولان، سال خوش یوزها، بالاخره از راه رسیده بود و سال گذشته یکی از پربارترین سال های مشاهده یوز در توران ثبت شد، درحالی که متناسب با آن آمار تلفات جاده ای هم افزایش پیدا کرد.

وعده های واقعی یا پوشالی؟

هرچند پس از هر دو حادثه اتفاق افتاده در مردادماه سال گذشته و فروردین ماه امسال، از وعده وزات راه برای ایمن سازی جاده میامی - عباس آباد سخن گفته شده، اما وزارت راه تا به امروز واکنش مستقیمی به رسانه ها نداده است. شهریورماه سال گذشته، اکبری، معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست با اعلام آمادگی وزارت راه برای تامین بودجه ایمن سازی جاده عباس آباد - میامی به عنوان یکی از اصلی ترین کریدور های عبور یوزپلنگ ایرانی خبر داده بود.

اکبری خاطرنشان کرد؛ به زودی برنامه عملیاتی مربوط به ایمن سازی جاده عباس آباد در محور های فنس کشی، نورپردازی، کاهش سرعت و اطلاع رسانی تحویل مسئولان این وزارتخانه قرار می گیرد و آن ها هم از انجام اقدامات لازم برای نجات یوزپلنگ آسیایی استقبال نموده اند.

پس از حادثه هفته گذشته نیز سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس با اشاره به مذاکرات اجرا شده با وزیر راه و شهرسازی درخصوص ایمن سازی جاده میامی - سبزوار برای تردد یوز ها خاطرنشان کرد که شخصا با وزیر راه دراین باره صحبت نموده و قول هایی در این زمینه دادند که امیدوارند از امسال این پروژه کلید بخورد. در آخرین اظهارنظر هم علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست، وعده فنس کشی 36 کیلومتری جاده میامی را داد.

حالا سوال اینجاست که چرا سازمان محیط زیست و دیگر دستگاه های مسئول در زمینه ایمن سازی جاده میامی، اقدامات اجرایی را از مردادماه سال گذشته انجام ندادند؟ درحالی که آخرین حادثه ای که رئیس سازمان محیط زیست به آن اشاره نموده است، سه یوز دیگر به طبیعت ایران اضافه می کرد و جمعیت در حال انقراض یوزپلنگ ها را در شرایط پایدارتری قرار می داد. ازسوی دیگر از مطالعات اقدامی که رئیس سازمان محیط زیست به آن اشاره می نماید، نزدیک 10 سال می گذرد و تنها به 8 کیلومتر فنس کشی ختم شده است.

بهرامعلی ظاهری، مدیر کل محیط زیست استان سمنان در تبادل نظر با ایلنا اعلام نموده بود، با اینکه طرح مطالعاتی مربوط به ایمن سازی جاده میامی - سبزوار از قبل تهیه شده، اما این طرح هنوز عملیاتی نشده و به جز فنس کشی 8 کیلومتر از مسیر حادثه خیز 80 کیلومتری در سال 97، هنوز اقدام خاصی برای ایمن سازی مسیر عبور یوزپلنگ در این جاده انجام نشده است.

او حالا تاکید می نماید که این پروژه ملی است و باید در سطح ملی درباره آن اظهارنظر گردد: وزارت راه وشهرسازی باید با اداره راه استان سمنان هماهنگی لازم را داشته باشد چراکه پروژه عظیمی است، در حد و میزان استان نیست و باید در سطح ملی کار گردد. درنتیجه وزارتخانه و دستگاه های مربوطه باید در سطح کشور اقدامات لازم را انجام دهند و به مرحله اجرا برسانند.

درحالی که مسئولان دستگاه های مختلف بر ایمن سازی یک جاده که حالا خیلی بیشتر از قبل موردتوجه همگانی قرار گرفته است تاکید دارند، اما کارشناسان، پژوهشگران و مدیر پارک ملی توران در تبادل نظر با هم میهن درباره عوامل متعدد دیگری که در حفاظت از زیستگاه یوز اثرگذارند، سخن می گویند. عواملی که لازمه حفاظت از زیستگاه های یوز هستند و باید در کنار ایمن سازی جاده ها مورد توجه قرار بگیرند.

تنبلی مسئولان، کار دست یوز ها داد!

عطیه تک تهرانی، مدیر پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی است. او شرحاتی درباره حادثه سال گذشته و اقداماتی که به وسیله انجمن یوزپلنگ ایرانی در جاده میامی - عباس آباد انجام شد، ارائه می دهد و می گوید: پس از آنکه این تصادف رخ داد، ما در جاده حضور پیدا کردیم. در جاده می ایستادیم و کشیک می دادیم تا مادر که در پی فرزند خود در محدوده حضور پیدا می نماید، به جاده نیاید و کشته نگردد. البته باید کار هایی به صورت اورژانسی انجام می شد که برای آن کمپینی راه افتاد و مبلغی حدود 30 میلیون تومان تهیه و وسایلی خریداری شد. ازجمله لباس شب رنگ و تابلو هایی که طراحی و نصب شد، اما کار های اساسی که باید انجام گردد، هنوز صورت نگرفته است چراکه یک NGO به تن هایی نمی تواند جاده را فنس کشی کند و دولت باید وارد کار گردد.

او با اشاره به فنس کشی 8 کیلومتری این جاده که در سال 97 اجرا شده است، می گوید: از سال 97 و در زمان حضور هومن جوکار در پروژه حفاظت از یوز، 8 کیلومتر فنس کشی در جاده میامی- عباس آباد انجام شد، اما دیگر اقدامی صورت نگرفت.

تک تهرانی معتقد است، کم شدن تلفات یوز در اثر تصادفات در توقف یا روی زمین ماندن ایمن سازی جاده، بی تاثیر نبوده است: شاید یکی از دلایل، ناشی از کم کاری باشد چراکه تلفات یوز کم شده بود. آخرین تلفات ما قبل از مردادماه 1401 مربوط به سال 97 بود که در آن سال، یارقلی در شمال میاندشت در اثر تصادف کشته شد. بعد از حادثه مردادماه سال گذشته، گروهی تشکیل داده و طرحی تهیه کردیم و به سازمان محیط زیست ارائه دادیم تا آن را به وزارت راه تحویل بدهند.

در این طرح ترکیبی از روش ها پیشنهاد شد که یکی از آن ها فنس کشی بود. اما به دلایل مختلفی ازجمله اینکه تعیین نیست گونه یوز از کجا عبور می نماید و ممکن است مسافت زیادی را برای عبور از جاده طی کند، امکان فنس کشی تمام جاده فراهم نیست. درنتیجه باید روی نقاطی که حیوان بیشتر عبور می نماید تمرکز کنیم.

او ادامه می دهد: یکی دیگر از موارد استفاده از زیرگذر است، برای استفاده از زیرگذر با فنس کشی و زیرگذر حیوان را مجبور کنیم تا از زیر جاده عبور کند. هرچند سال گذشته توله یوز در نقطه ای تصادف کرد که دقیقا زیرگذر در آنجا وجود داشت و ما دقیقا نمی دانیم چرا حیوان زیرگذر را انتخاب نمی نماید و باید آن را مجبور کنیم که این کار را انجام دهد. در محدوده فنس هایی که هم اکنون وجود دارد، دیده شده که یوز، فنس را رد می نماید و از کنار آن گذر نموده و عرض جاده را برای رفتن به سمت دیگر طی می نماید. برای این موضوع ما مجبوریم روشنایی ابتدا و انتهای فنس را افزایش دهیم تا هم حیوان، هم راننده، جاده را ببینند. در کنار این موارد باید در جاده دوربین هایی نصب گردد که سرعت میانه را حساب کند. مردم باید بدانند که این دوربین ها میانه سرعت را حساب می نمایند و تنها در محل نصب دوربین توقف ننمایند و با این کار در سراسر جاده، سرعت میانهی رعایت خواهد شد. استفاده از تابلو ها نیز باید بیشتر گردد. تابلو های استاندارد و شب رنگی که در اثر آفتاب محتوای آن ها از بین نرود و قابل خواندن باشند.

جاده نسل کش

او در شرح اینکه آیا تصادفات جاده ای در حال حاضر مهمترین عامل تلفات یوز ها در زیستگاه های حضورشان است یا خیر، می گوید: تصادفات جاده ای، قابل رویت است و خیلی خوب دیده می گردد. ما نمی دانیم برای یوز ها در طبیعت دقیقا چه اتفاقی می افتد چراکه آن ها دیده نمی شوند، درنتیجه آمار تلفات جاده ای بالا می رود. درنتیجه تا زمانی که سایر آمار تلفات را نداشته باشیم، نمی توانیم نظر دهیم. اما درمجموع تلفات، وزنه کمی ندارند و در کنار آن سگ های گله یوز ها را خیلی از بین می برند.

مدیر پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی می گوید که تصادفات جاده ای، تاثیر زیادی بر کاهش جمعیت یوز ها دارد و درباره دلایل آن شرح می دهد: ماده ها بیشتر در جاده ها کشته می شوند چراکه با توله ها در زیستگاه حرکت می نمایند و بیشتر جابه جایی دارند. درحالی که نر ها یک منطقه را انتخاب می نمایند، غالب می شوند و کمتر از جاده گذر می نمایند؛ بنابراین تصادفات جاده ای به جمعیت این گونه بیشتر لطمه می زند، چراکه ماده ها را بیشتر از بین می برند.

تک تهرانی با اشاره به افزایش قابل توجه تعداد یوز ها در سال 1401 نسبت به سال 1400، از تاثیر آن بر تلفات یوز ها می گوید: ما همواره در آمار ها با کاهش تلفات یوز ها روبه رو می شویم، نه با صفر شدن تلفات و مردم نباید فکر نمایند که با این اقدامات، تلفات یوز ها به صفر می رسد. به ویژه که در گزارش جمعیت یوزها، از سال 1400 به سال 1401، جمعیت ماده ها و توله ها دوبرابر شده است و وقتی افزایش جمعیت داریم، از آن طرف هم تلفات خواهیم داشت. او بعلاوه یادآور می گردد که بیشتر تلفات جاده ای در فصل سفر رخ می دهد و تقریبا تمام تصادف ها زمانی رخ می دهد که سفر زیاد است و باید تردد یوز ها در فصل سفر بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

سیاست های فرصت طلبانه

باقر نظامی بلوچی که زمانی مشاور تحقیقاتی پروژه بین المللی حفاظت از یوز ایرانی بوده است، تلفات یوز ها را به موضوعات کلان تری سوق می دهد. او که معتقد است جاده به تن هایی نمی تواند عامل افزایش تلفات یوز ها باشد، به وجود جاده های مواصلاتی از زمان های قدیم اشاره می نماید و در تبادل نظر با هم میهن می گوید: واقعیت این است که جاده به تن هایی باعث افزایش تصادفات نیست. در تمام زیستگاه های یوز، جاده داریم. جاده نوی هم در منطقه احداث نشده و این ها نیز از قدیم بوده اند. دو دلیل را می توان برای افزایش تلفات در نظر گرفت؛ نخست افزایش جمعیت و خودرو ها و دیگری، الگوی حفاظت و اشتباهاتی است که در حفاظت انجام می دهیم.

ما در یزد عملا جمعیت یوز را به دلیل تصادفات جاده ای از دست دادیم. اما موضوع تصادفات جاده ای در سال های اخیر بیشتر مورد توجه رسانه ها قرار گرفته است.

او با اشاره به مطالعات و آنالیز هایی که در زمینه آنالیز دلیل افزایش تلفات یوزپلنگ ها اجرا شده، شرح می دهد: ما این موضوع را با جزئیات آنالیز کردیم، از تاثیر سهمیه بندی بنزین گرفته تا تاثیر بازنشستگی محیط بان های قدیمی در حفاظت منطقه آنالیز شدند و همه این ها اثرگذار بودند. از سویی دیگر ما نقاط درو از دسترسی هم داریم که نمی رسیم در آن ها نظارت بیشتری داشته باشیم. نظامی با اشاره به اهمیت زیستگاه توران در زادآوری حیات وحش به ویژه یوز ها می گوید: این منطقه هسته زادآوری یوز است و مهمترین منبع جمعیتی کشور حداقل در 20 سال گذشته بوده است. اما ما در سال های اخیر برای حفاظت، نیرو و تجهیزات کم داشتیم و نتوانستیم از کل منطقه حفاظت کنیم و جاده هایی که در دسترس بودند را حفاظت کنیم.

ما در توران، منابع آبی و پوشش گیاهی فراهم تری داریم درحالی که در گذشته خیلی از مشاهدات یوز در جنوب غربی و جنوب شرقی توران رخ می داد و حالا به سمت شمال توران می آیند. یکی از موارد مورد بحث در سال های اخیر وجود آغل ها، حضور دام و مستحدثات است که غالبا در نیمه شمالی توران وجود دارد.

مدیریت این سال ها امنیت را به سمت شمال منطقه کشانده است. در توران علاوه بر جاده تهران-مشهد، جاده قلعه بالا را داریم که از داخل منطقه حفاظت شده رد می گردد و پرتردد و پرتراکم است که به موازات این جاده قرار گرفته است و ممکن است در آنجا نیز حضور یوز ها را داشته باشیم، اما گزارشی نگردد. درواقع کاری که در سال های اخیر اجرا شده، به نوعی در حال تامین امنیت در شمال منطقه هستیم و حیوان را به سمتی که مداخلات بیشتری دارد، می کشیم چراکه نیروی کافی برای تامین امنیت سراسر منطقه نداریم. این درحالی است که در جنوب منطقه توران، فضا خالی است.

او تاکید دارد که باید مدیریت و برنامه ریزی، با سیاست درستی لحاظ گردد و می گوید؛ سیاست ما در حفاظت از زیستگاه یوز اکنون فرصت طلبانه است: در مدیریت این منطقه ها باید بیشتر مکث و دقت کنیم و ببینیم با چه سیاستی جلو می رویم. اغلب سیاست ها فرصت طلبانه است، شرایطی فراهم می گردد، گروهی می آیند، بعضی مستحدثات خریداری می گردد و گروه بعدی. ما مدیریت سیستماتیک، هدفمند و با برنامه ای نداریم که البته در سطوح بالای سازمان محیط زیست اینگونه است و برنامه ها در سطح استانی به خوبی پیش می رود. مشاور تحقیقاتی پروژه بین المللی حفاظت از یوز ایرانی با اشاره به انجام مطالعات پژوهشی که به وسیله سازمان محیط زیست، اداره محیط زیست استان سمنان و پروژه یوز انجام شد، اشاره نموده و می گوید: این مطالعات مصوب و مکتوب شده است و جلساتی نیز با وزارت راه گذاشته شد و اولویت ها مطرح شد. وزارت راه نیز خاطرنشان کرد، ایمن سازی جاده از اولویت اصلی آن ها خواهد بود، اما اینکه به چه نتیجه ای ختم شده است را نمی دانم.

حفاظت از زیستگاه یوز تک عاملی نیست

احمد رادمان، مدیر پارک ملی توران، اما نظرات دیگری درباره تلفات یوز در جاده های سمنان دارد. او نیز در تبادل نظر با هم میهن از لزوم توجه به مجموعه ای از عوامل در حفاظت از زیستگاه های یوز سخن می گوید و شرح می دهد: پس از حادثه هفته گذشته و باتوجه به اینکه در ایام تعطیلات نوروزی قرار داشتیم، پایش جاده ای در شب های پایانی تعطیلات انجام می شد. اما این راهکار درست نیست چراکه جاده باید ایمن باشد، حضور دام ها باید مورد نظارت و پایش قرار بگیرد و مجموعه ای از عوامل برای حفاظت از یوز در زیستگاه های به جای مانده اش انجام گردد.

او بعلاوه به توسعه جاده حرم تا حرم نیز اشاره دارد که قرار است عریض تر گردد و درنتیجه تردد در آن بیشتر خواهد شد: یوز حیوانی قلمروطلب است و مسیر های طولانی را طی می نماید. پارک ملی توران از قدیم گنجایش این تعداد یوز را نداشته است. ازطرفی، ایمن سازی زیستگاه نباید تنها معطوف به یک منطقه غربی و شمالی گردد، بلکه نواحی جنوبی و شرقی نیز باید ایمن گردد تا بتوان یوز را حفظ کرد. تا زمانی که زیستگاه مرکزی ایمن نگردد، تنها با ایمن سازی جاده نمی توان به حفاظت خوشبین بود چراکه حیوان به ناچار از جاده عبور می نماید. در حال حاضر به این دلیل که تلفات یوز در جاده ثبت و اعلام شده است، می گویند جاده ایمن گردد. درحالی که برای یک حیوان قلمروطلب که قلمرو زیادی باید داشته باشد، تمرکز روی یک نقطه و یک عامل، به تن هایی پاسخگو نیست. باید قلمرو را طوری ترسیم کنیم که همه زیستگاه آن را در بر بگیرد.

رادمان معتقد است، دستکاری در قلمرو یوز باعث شده که یوز ها به سمت جاده میامی-عباس آباد حرکت نمایند و ادامه می دهد: ما با قلمرو یوز کاری کردیم که به این سمت کشیده شده است. درحالی که در جنوب شاهرود، (70-60 کیلومتری شاهرود)، دامغان- سمنان- کویر، یک زیستگاه 200 کیلومتری داریم که از امنیت خوبی برخوردار است و باید یوز ها به این سمت بروند. اما نیرو نداریم که این منطقه ها را پایش نمایند و وقتی زیستگاه امن نباشد، یوز از جاده استفاده می نماید و گذر می نماید تا زیستگاه امن دیگری را پیدا کند. درنتیجه مجموعه ای از اقدامات باید انجام گردد، ازجمله اینکه نیروی انسانی بیشتری برای پایش و نظارت زیستگاه به منطقه تزریق گردد، جلوی ورود دام به منطقه گرفته گردد، زیستگاه ایمن گردد و تنها به ایمن سازی جاده اکتفا نگردد.